Liệu cơ chế cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa Đơn vị phát điện năng lượng tái tạo với Khách hàng sử dụng điện lớn (cơ chế DPPA) có là cơ hội thắng lớn cho các nhà đầu tư Năng lượng tái tạo (NLTT) của Việt Nam, đặc biệt là những nhà đầu tư có dự án gần các khu công nghiệp, khu kinh tế và khu chế xuất hay không? Để xem xét được điều này, chúng ta hãy phân tích lần lượt từ các góc độ vĩ mô, vi mô và nội tại của mỗi nhà đầu tư NLTT. Vậy lợi ích của cơ chế DPPA gì?
Cơ chế DPPA có thể khuyến khích đầu tư nhiều hơn vào các dự án NLTT trong nước, qua đó thúc đẩy phát triển bền vững về mặt môi trường, góp phần nâng cao hiệu quả của thị trường điện cạnh tranh tại Việt Nam.
Cơ chế DPPA tạo ra một môi trường cạnh tranh tốt hơn cho những bên tham gia, đặc biệt với các nhà đầu tư NLTT và cơ chế này có khả năng giải quyết một số vấn đề tài chính, các quan hệ tài chính với Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Ngoài ra, có thể cho rằng cơ chế DPPA sẽ góp phần phòng ngừa rủi ro cho cả bên mua điện và các nhà đầu tư điện NLTT thông qua các quy định về hợp đồng kỳ hạn.
Bên cạnh đó, NLTT đóng vai trò quan trọng trong Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 hay còn gọi là PDP8. Kế hoạch thực hiện PDP8 đặt mục tiêu mở rộng công suất phát điện lên hơn 150.000 MW vào năm 2030 và gần 600.000 MW vào năm 2050, góp phần vào mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng 0 của quốc gia vào năm 2050. Do vậy, cơ chế DPPA khuyến khích sản xuất, sử dụng năng lượng tái tạo, có thể là đóng vai trò là một trong những giải pháp giải quyết các vấn đề an ninh cung cấp điện, thiếu điện của Việt Nam về dài hạn.
Cánh đồng Điện Gió Quảng Bình – Ảnh: Lienminh LMT Daily
Vậy lợi ích cụ thể của Đơn vị Phát điện NLTT là gì?
Cơ chế DPPA sẽ giúp nhà đầu tư dự án NLTT phát triển ổn định, chủ động và giảm thiểu rủi ro tài chính. Các nhà đầu tư phát triển các Dự án NLTT tham gia cơ chế DPPA sẽ chủ động, ổn định về doanh thu hơn do có thể chủ động lựa chọn khách hàng, đàm phán hợp đồng (giá và thời hạn hợp đồng), dự báo được doanh thu trong dài hạn nhờ một phần lớn hoặc toàn bộ sản lượng điện sản xuất sẽ được mua bởi một/một số khách hàng là các doanh nghiệp lớn, có uy tín cao (thường là các Tập đoàn/Công ty lớn, có tiềm lực tài chính mạnh), giá bán điện được cố định trong dài hạn...
Theo quy định hiện hành, các Đơn vị phát điện NLTT có thể lựa chọn việc đàm phán, ký kết hợp đồng mua bán điện với EVN cũng như tham gia thị trường điện; tuy nhiên, cơ chế DPPA được áp dụng rộng rãi có thể đem lại các lựa chọn thỏa thuận, ký hợp đồng mua bán điện đa dạng hơn.
Đơn vị phát điện NLTT trước đây chỉ có thể bán điện cho một người mua duy nhất trên thị trường là EVN. Với việc không còn cơ chế giá FIT cố định, việc ký kết hợp đồng mua bán điện dài hạn với các Khách hàng sử dụng điện lớn bao gồm các đối tác nước ngoài có uy tín sẽ giúp các Đơn vị phát điện NLTT có thể thu xếp được nguồn vốn hiệu quả hơn với chi phí thấp từ các tổ chức tài chính, đặc biệt là các tổ chức tài chính quốc tế. Điều này khác biệt so với hình thức mua bán điện theo hợp đồng mua bán điện hiện nay, giúp các Đơn vị phát điện NLTT tăng hiệu quả đầu tư và cung cấp điện với giá cạnh tranh hơn.
Lợi ích đối với các dịch vụ/lĩnh vực khác
Cơ hội đối với các nhà đầu tư giải pháp lưu trữ năng lượng: Với việc tăng sản lượng năng lượng tái tạo, thị trường sẽ có nhu cầu ngày càng tăng đối với các hệ thống pin lưu trữ năng lượng để tối ưu hiệu quả các nguồn điện năng lượng tái tạo. Các công ty phát triển công nghệ pin tiên tiến và các giải pháp lưu trữ khác có thể tìm thấy các cơ hội đầu tư đáng kể.
Cơ hội cho các công ty cung cấp dịch vụ quản lý năng lượng: Khi các doanh nghiệp tham gia cơ chế DPPA, sẽ cần các dịch vụ quản lý năng lượng để tối ưu hóa việc sử dụng, giám sát hiệu suất và đảm bảo tuân thủ các thỏa thuận hợp đồng mua bán điện. Các công ty cung cấp các dịch vụ này sẽ tìm thấy tiềm năng phát triển tại các thị trường mới nổi.
Cơ hôi phát triển cho các dịch vụ tư vấn tài chính và pháp lý: Cơ chế DPPA sẽ tạo ra nhu cầu về chuyên môn tài chính và pháp lý để điều hướng sự phức tạp của các thỏa thuận DPPA. Các công ty có thể cung cấp các dịch vụ tư vấn chuyên biệt trong lĩnh vực này sẽ tìm thấy nhiều cơ hội về tư vấn về đầu tư, đàm phán Hợp đồng Cfd, PPA...
Cơ hội cho đổi mới công nghệ xanh: Đầu tư vào các công nghệ tiên tiến giúp tăng cường hiệu quả và tích hợp năng lượng tái tạo, chẳng hạn như lưới điện thông minh, hệ thống quản lý năng lượng dựa trên IoT và phân tích năng lượng do AI thúc đẩy, sẽ rất hấp dẫn.
Và còn nhiều các cơ hội khác về con người, an sinh xã hội, tài chính, các quỹ đầu tư, các ngân hàng phát triển, thị trường REC, thị trường tín chỉ Carbon....
Thách thức cụ thể của Đơn vị Phát điện Năng lượng Tái tạo là gì?
Thứ nhất, theo Nghị định số 80/2024/NĐ-CP, Đơn vị phát điện NLTT phải tuân thủ quy định của pháp luật về: quy hoạch, đầu tư; quy định về cấp giấy phép hoạt động điện lực;… Trong đó, về vấn đề quy hoạch, trường hợp các nhà đầu tư muốn đầu tư nhà máy điện NLTT (nhưng chưa có trong quy hoạch) để tham gia DPPA cần thực hiện các thủ tục điều chỉnh, bổ sung quy hoạch nguồn và lưới điện (nếu có) tại quy hoạch phát triển điện lực quốc gia, quy hoạch tỉnh. Đây là thách thức không nhỏ đối với các nhà đầu tư NLTT trong việc bố trì thời gian, nguồn lực để thực hiện các thủ tục đáp ứng quy định pháp luật về quy hoạch.
Thứ hai, theo Nghị định 115/2024/NĐ-CP ngày 16/9/2024 của Chính phủ và Thông tư số 27/2024/TT-BCT ngày 21/11/2024 của Bộ trưởng Bộ Công Thương liên quan đến việc lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án đầu tư công trình năng lượng, các dự án NLTT mới được lựa chọn theo hình thức đấu thầu chỉ được đàm phán bán điện cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam, chưa có căn cứ tham gia cơ chế DPPA.
Thứ ba, mối quan ngại về đảm bảo cung cấp điện ổn định, liên tục của Khách hàng sử dụng điện lớn tham gia DPPA đối với Đơn vị phát điện NLTT: Tùy thuộc vào mô hình, công suất của mỗi đơn vị phát điện, nhiều khách hàng sử dụng điện lớn có thể không muốn chỉ dựa vào nguồn cung cấp điện duy nhất từ các nguồn điện NLTT để phục vụ sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Họ sẽ cân nhắc lựa chọn vẫn mua điện từ EVN để đảm bảo không ảnh hưởng đến việc được cung cấp điện ổn định, liên tục hay chuyển sang kết hợp mua điện từ các Đơn vị phát điện NLTT, đặc biệt trong trường hợp mua bán điện trực tiếp qua đường dây kết nối riêng.
Thứ tư, thách thức cạnh tranh về giá bán điện: Trường hợp mua bán điện trực tiếp qua lưới điện quốc gia, mặc dù việc thanh toán theo hợp đồng kỳ hạn (CfD) có thể đảm bảo lợi nhuận – chi phí cho cả Đơn vị phát điện NLTT (bên bán điện) và Khách hàng sử dụng điện lớn (bên mua điện), nhưng bên mua điện sẽ cân nhắc và nghiên cứu cơ cấu giá điện và xem xét tổng khoản thanh toán cho cả EVN và Đơn vị phát điện NLTT để tính toán, cân đối về cơ cấu giá DPPA được chào bán có lợi ích về mặt thương mại hay không. Do đó, Đơn vị phát điện NLTT cần đưa ra một mức giá bán điện cạnh tranh kèm theo các điều kiện ràng buộc phù hợp khác để có thể thu hút, đàm phán và ký kết hợp đồng CfD với Khách hàng sử dụng điện lớn.
Thứ năm, một điểm cũng rất đáng quan tâm trong Hợp đồng kỳ hạn ký kết giữa Đơn vị phát điện NLTT và Khách hàng sử dụng điện lớn và là mục đích chính của cơ chế DPPA là quyền sở hữu chứng nhận năng lượng tái tạo được quy định như thế nào. Theo đó, tại khoản 9 Điều 7 của Phụ lục III Nghị định số 80/2024/NĐ-CP về các nội dung chính của hợp đồng kỳ hạn, chứng chỉ NLTT (REC), tín chỉ các-bon sẽ chuyển từ Đơn vị phát điện năng lượng tái tạo cho Khách hàng sử dụng điện lớn. Tuy nhiên, việc chuyển giao các chứng chỉ, tín chỉ này như thế nào, thông qua cơ chế, đơn vị hay tổ chức nào hiện cũng chưa được quy định.